Στα ίχνη του σιδηρόδρομου των λιγνιτωρυχείων Περιστερίου (Ανθούπολης)

Στα πλαίσια μιας ακόμη βόλτας σιδηροδρομικής αρχαιολογίας, την Κυριακή 21/4/2013 αναζήτησα τα ίχνη του βιομηχανικού σιδηρόδρομου που συνέδεε το σταθμό Κρηπιδώματα του δικτύου της ΣΠΑΠ (σημερινή θέση του σταθμού Άγιοι Ανάργυροι του ΟΣΕ/Προαστιακού) με τα λιγνιτωρυχεία του Περιστερίου. Η γραμμή αυτή, ήταν σχετικά βραχύβια, καθώς η λειτουργία της διήρκεσε μόνο 10 περίπου χρόνια (από την περίοδο της κατοχής ως το οριστικό κλείσιμο των ορυχείων), και εξυπηρετούσε τα λιγνιτωρυχεία που βρίσκονταν στην περιοχή του σημερινού άλσους Περιστερίου και ανατολικότερα από αυτό, ως περίπου το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται ο σταθμός του μετρό Ανθούπολη.

Για την ιστορία, τα λιγνιτωρυχεία ξεκίνησαν τη λειτουργία τους το 1935, και κατά την περίοδο της μέγιστης παραγωγής τους απασχολούσαν περί τα 700 άτομα και εξήγαγαν 200-250 τόνους λιγνίτη ημερησίως. Κατα την περίοδο της κατοχής και ενώ τα ορυχεία βρίσκονταν υπό ιταλική διοίκηση, κατασκευάστηκε σιδηροδρομική γραμμή που τα συνέδεε με το δίκτυο της ΣΠΑΠ. Η διακλάδωση βρίσκονταν στην περιοχή Μυκονιάτικα, εκεί περίπου όπου σήμερα βρίσκεται ο νέος σταθμός των Αγίων Αναργύρων. Μετά από αρκετές αλλαγές του ιδιοκτησιακού τους καθεστώτος, το 1951, η χρήση τους μισθώνεται από το δημόσιο σε μια εταιρία (με αδιαφανείς -όπως αποκαλύφθηκε αργότερα- διαδικασίες). Η εταιρία αυτή, άρχισε να επεκτείνει τις στοές σε μικρό βάθος και πολύ κοντά στα σπίτια του οικισμού της Ανθούπολης, ο οποίος τότε αριθμούσε περί τις 12.000 κατοίκους. Το 1953 αρχίζουν να εμφανίζονται ρωγμές στα σπίτια της Ανθούπολης, λόγω του χαμηλού βάθους των στοών. Όλο και περισσότερα σπίτια υφίστανται ζημιές και εγκαταλείπονται από τους κατοίκους τους, μέχρι που το Μάιο του 1956, οπότε η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, και σε μια δυναμική εξέγερση των ανθουπολιτών, πυρπολούνται και καταστέφονται ολοσχερώς όλες οι επίγειες εγκαταστάσεις των ορυχείων. Τα ορυχεία δεν επαναλειτούργησαν έκτοτε.

Το ζήτημα της Ανθούπολης στον τύπο της εποχής, από το "Χρονικό του Κάρβουνου" του Νίκου Θεοδοσίου, μελετητή της ιστορίας του Περιστερίου.

Σήμερα, ο διάδρομος της σιδηροδρομικής γραμμής έχει μετατραπεί σε δρόμο, και παρότι σχεδόν τίποτα δε θυμίζει ότι από εκεί διέρχονταν γραμμές, ένα υποψιασμένο μάτι μπορεί εύκολα να εντοπίσει την πορεία της γραμμής στο Google Earth, καθώς οι δρόμοι που την αντικατέστησαν δεν ακολουθούν τη ρυμοτομία της περιοχής. Η γραμμή ξεκινούσε από τα Μυκονιάτικα και διέρχονταν μέσα από τη νότια περίφραξη του στρατοπέδου (301 εργοστάσιο βάσης). Περνούσε με γέφυρα το ρέμα της Φλέβας και στη συνέχεια ακολουθώντας τις σημερινές οδούς Διονυσίου, Χίου, Τσαρουχα και Αριστοτέλους, κατέληγε στα ορυχεία. Το συνολική της μήκος ήταν περίπου 3 χλμ. Η πορεία της γραμμής φαίνεται στον ακόλουθο χάρτη ενώ μπορείτε να κατεβάσετε και το αντίστοιχο αρχείο kmz κάνοντας κλικ εδώ.

Η ποδηλατική διαδρομή μου για να φτάσω στο σημείο όπου ξεκινούσε η γραμμή είχε από μόνη της ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς ακολούθησε την πορεία δύο ακόμα σιδηδοδρομικών διαδρόμων, ενός πρώην κι ενός νύν υπογειοποιημένου. Ο πρώην είναι η γραμμή του Λαυρίου (βλ. τη σχετική ανάρτηση "Στα ίχνη της γραμμής του Λαυρίου") ενώ ο νύν είναι ο πρόσφατα υπογειοποιημένος κεντρικός άξονας στο τμήμα μεταξύ Αγίων Αναργύρων και Πύργου Βασιλίσσης. Το καλό του να ακολουθείς με το ποδήλατο πορεία παράλληλη με σιδηρόδρομους είναι ότι ελαχιστοποιείς τις υψομετρικές διαφορές και διανύεις πολύ μεγάλες αποστάσεις χωρίς να το καταλάβεις (βλ. και τη σχετική ανάρτησηη "Στα ίχνη της γραμμής του Διονύσου"). Έτσι, κατηφόρισα προς Χαλάνδρι και Αλσούπολη, από όπου ακολούθησα τη γραμμή του Λαυρίου ως τους Αγίους Αναργύρους: οδοί Λαυρίου (Μαρούσι), Μαρίνου Αντύπα, Ιφιγενείας, Πλαστήρα, Λαυρίου (Νέα Φιλαδέλφεια) και Γεωργίου Παπανδρέου. Πριν καλά το καταλάβω είχα διανύσει περίπου 12 χλμ. Μερικές φωτογραφίες από το τμήμα αυτό της διαδρομής φαίνονται παρακάτω.

Φωτογραφίες από τη διαδρομή Ηράκλειο - Φιλαδέλφεια - Ανάκασα - Άγιοι Ανάργυροι. Περισσότερες φωτογραφίες (οι περισσότερες από μια προηγούμενη εξόρμηση) σε album του Picassa εδώ)

Η οδός Μαρίνου Αντύπα	Ο διάδρομος της παλιάς γραμμής (ως πεζόδρομος/ποδηλατόδρομος) περνά κάτω από τις γραμμές του ΗΣΑΠ στο Ηράκλειο...
... και τελειώνει μπροστά στην είσοδο του ΗΣΑΠ. Συνεχίζει ως δρόμος μετά την πλατεία.	Η γραμμή στη νησίδα στα αριστερά μας, στην οδό Πλαστήρα, αμέσως μετά τα "φανάρια του Βλάχου".
Στην οδό Πλαστήρα, ο διάδρομος της γραμμής δεξιά μας, διακόπτεται από αθλητικές εγκαταστάσεις.	Η συνέχεια της γραμμής μετά τον Κηφισό, στην οδό Γεωργίου Παπανδρέου στην Ανάκασα.
Η οδός Γεωργίου Παπανδρέου στην Ανάκασα. Η γραμμή στη νησίδα αριστερά μας και συνεχίζει επί της οδού κάτω από την άσφαλτο.	Στην οδό Γεωργίου Παπανδρέου, πλησιάζοντας την κύρια γραμμή Αθηνών - Θεσσαλονίκης (η παλιά γραμμή στη νησίδα).

 Φτάνοντας στην κύρια γραμμή Αθηνών-Θεσσαλονίκης, δε βλέπουμε τις γραμμές, καθώς έχουν πρόσφατα υπογειοποιηθεί (ως τετραπλός διάδρομος, ένα ακόμη από τα έργα που ονομάζω φαραωνικά). Στη θέση τους βρίσκεται ένα γραμμικό παρκάκι (υπό διαμόρφωση ακόμα) στο κέντρο του οποίου διέρχεται ένας πολύ ωραίος ποδηλατόδρομος, ίσως ο καλύτερα σχεδιασμένος που έχω δει στην Αττική. Ακολουθούμε λοιπόν αυτό τον ωραίο ποδηλατόδρομο αριστερά (νότια) για να φτάσουμε στο νέο σταθμό των Αγίων Αναργύρων, από εκεί όπου ξεκινούσε η γραμμή για την Ανθούπολη.

Φωτογραφίες από την υπογειοποιημένη γραμμή στους Αγίους Αναργύρους.

Γραμμικό πάρκο και ποδηλατόδρομος κατά μήκος της υπογειοποιημένης γραμμής	12 χλμ από το ξεκίνημα χωρίς να το καταλάβω.
Αμέσως μετά τη διασταύρωση με την οδό Αγίων Αναργύρων.	Ο νέος υπογειοποιημένος σταθμός των Αγίων Αναργύρων, με την τετραπλή γραμμή. Τόσα εκατομύρια ευρώ για ένα τρένο την ώρα!

Στο σημείο που βρίσκεται ο νέος σταθμός των Αγίων Αναργύρων, βρίσκονταν η διακλάδωση της γραμμής των ορυχείων του Περιστερίου. Ενώνονταν με τη γραμμή της ΣΠΑΠ και ήταν μετρικού εύρους. Διέρχονταν μέσα από το νοτιότερο μέρος της περίφραξης του στρατοπέδου και αμέσως μετά διέρχονταν περνούσε πάνω από το ρέμα της Φλέβας. Προφανώς το τμήμα αυτό δε μπορεί κανείς να το ακολουθήσει καθώς είναι εντός του στρατοπέδου, ενώ η γέφυρα δεν υπάρχει πια. Έτσι, ακολούθησα παράλληλη (νοτιότερη) διαδρομή, διάσχισα το ρέμα της φλέβας από μια προσωρινή πεζογέφυρα που μοιάζει σα να είναι κατασκευασμένη από dexion (!), και βρέθηκα στη συμβολή των οδών Διονυσίου και Φλέβας. Η οδός Διονυσίου, κάθετη στο ρέμα, είναι ο διάδρομος της γραμμής. Είναι μια οδός σχετικά ήπιας κυκλοφορίας, ιδανική για βόλτα με το ποδήλατο με μοναδικό ίσως επικίνδυνο σημείο τη διασταύρωση χωρίς φανάρι με την οδό Ανδρέα Παπανδρέου στο Ίλιον. Μετά τη διασταύρωση αυτή, συναντά μια πλατεία (Πολυτέκνων) και συνεχίζει στην απέναντι μεριά ως οδός Χίου.

Η μάντρα του στρατοπέδου.	Το ρέμα της Φλέβας, υπό τσιμεντοποίηση (τα έργα κάλυψης δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμα)
Πρόχειρο γεφυράκι.	Η συνέχεια της γραμμής ως οδός Διονυσίου δυτικά της Φλέβας.
Οδός Διονυσίου στο ξεκίνημα.	Οδός Διονυσίου, καθώς στενεύει και γίνεται μονόδρομος.

Μετά τη διασταύρωση αυτή, συναντά μια πλατεία (Πολυτέκνων) και συνεχίζει στην απέναντι μεριά ως οδός Χίου. Περίπου 500 μέτρα μετά την πλατεία, η οδός Χίου φαρδαίνει και παραπλεύρως του δρόμου υπάρχει ένα μικρό κτίσμα σιδηροδρομικής αισθητικής. Πιθανώς εκεί να βρίσκονταν κάποιες γραμμές διαλογής. Μετά τη διασταύρωση με την οδό Κωνσταντινουπόλεως, η γραμμή συνεχίζει στην ίδια κατεύθυνση και μέσω των οδών Τσαρουχά και Αριστοτέλους καταλήγει στο τέρμα της, κοντά στο σημερινό γήπεδο του Περιστερίου.

Η οδός Χίου.	Η οδός Χίου κατηφορίζει και στο βάθος φαρδαίνει αρκετά...
... και παραπλεύρως του δρόμου υπάρχει κτίσμα που παραπέμπει σε σιδηρόδρομο.	Η συνέχεια μετά τη διασταύρωση με την οδό Κωνσταντινουπόλεως.

Μετά το τέλος της περιήγησης, αποφάσισα να επιστρέψω με το μετρό. Όμως, δε χρησιμοποίησα το σταθμό της Ανθούπολης που βρίσκονταν πολύ κοντά, καθώς θα αναγκαζόμουν να αλλάξω συρμό στο Σύνταγμα, κάτι πολύ δύσκολο λόγω συνωστισμού κυριακή μεσημέρι με ένα ποδήλατο στο χέρι. Έτσι, διένυσα ακόμα 3 χλμ κατηφορίζοντας τη Θηβών ως το σταθμό του Αιγάλεω. Εκεί, πριν μπω στο μετρό για την επιστροφή, είχα την ευκαιρία να φωτογραφίσω το ανεσκαμμένο τμήμα της αρχαίας Ιεράς Οδού που έχει αναδειχθεί δίπλα από την είσοδο του σταθμού.
 Η διαδρομή που ακολούθησα από την αρχή (Αγία Παρασκευή) ως το τέλος (σταθμός Αιγάλεω) είχε μήκος περίπου 20 χλμ και φαίνεται στον παρακάτω χάρτη. Κάνοντας κλικ εδώ μπορείτε να κατεβάσετε το αντίστοιχο αρχείο kmz.
Αν η γραμμή των ορυχείων είχε διατηρηθεί, μαζί με τη γραμμή του Λαυρίου, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά ως ένα δίκτυο τραμ/ελαφρύ σιδηροδρόμου κατά τα πρότυπα του S-Bahn της Karlsruhe ή του OEG (βλ. παλιότερη ανάρτηση σχετικά με τη γραμμή του Λαυρίου). Στο σημείο που γίνονταν η συνάντηση των γραμμών και υπάρχει σήμερα ο σταθμός των Αγίων Αναργύρων, θα μπορούσε να βρίσκεται ένας σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος όπως το ΣΚΑ αλλά σε βολικότερη θέση, μέσα σε πυκνοκατοικημένη περιοχή, όχι στη μέση του πουθενά. Δυστυχώς όμως τα λάθη που έγιναν τη δεκαετία του 1950 (κλείσιμο γραμμών Λαυρίου και Ανθούπολης, ξήλωμα του τραμ της Αθήνας) επαναλήφθηκαν 4 δεκαετίες αργότερα με την κατάργηση της μετρικής γραμμής Αθήνας - Κορίνθου, τη μοναδική ευκαιρία για έναν πραγματικό προαστιακό σιδηρόδρομο στη δυτική Αττική.