Πειράματα με ένα GPS, μέρος Ι: ακρίβεια και μέσες τιμές

Στις πλαγιές της Πεντέλης σε υψόμετρο περίπου 700 μ υπάρχει ένας δρόμος που από την κατασκευή του στα τέλη της δεκαετίας του '70 τον ακολουθεί μια φήμη: σε κάποιο τμήμα του μήκους περίπου 100 μέτρων κι ενώ φαίνεται να είναι ανηφορικός, τα οχήματα συμπεριφέρονται ως να ήταν κατηφορικός. Στην ανάρτηση αυτή δε θα αναφερθώ στο συγκεκριμένο φαινόμενο (περισσότερα σε μελλοντικές αναρτήσεις) αλλά θέλοντας να βρω έναν τρόπο να επαληθεύσω ή όχι πειραματικά το φαινόμενο, προέκυψε ένα ερώτημα σχετικά με το κατά πόσο μπορεί κανείς να αυξήσει την ακρίβεια ενός απλού πεζοπορικού GPS παίρνοντας πολλαπλές μετρήσεις.

 Η διαφορά υψομέτρου μεταξύ της αρχής και του τέλους της "ανηφόρας" πρέπει να είναι γύρω στα 4 μέτρα, δηλαδή όση και η μέγιστη δυνατή ακρίβεια ενός πεζοπορικού GPS. Έτσι μετρώντας απλώς μια φορά το υψόμετρο στην αρχή και άλλη μία στο τέλος δε θα μπορέσουμε να καταλήξουμε σε ασφαλές συμπέρασμα για το αν ο δρόμος είναι ανηφορικός ή κατηφορικός. Για να καταλήξω σε ένα πιο ασφαλές συμπέρασμα σκέφτηκα (αφελώς όπως θα δούμε στη συνέχεια) να κάνω το εξής απλοϊκό πείραμα. Πηγαίνω αρχικά στο ξεκίνημα της "ανηφόρας" και παίρνω πολλές μετρήσεις του υψομέτρου με το GPS μου (πχ 10 μετρήσεις) και υπολογίζω μια μέση τιμή και ένα σφάλμα. Μετά πηγαίνω στο τέλος και με πολλαπλές μετρήσεις υπολογίζω κι εκεί μια μέση τιμή και ένα σφάλμα. Αν οι μέσες τιμές απέχουν λιγότερο από το άθροισμα των σφαλμάτων τους, τότε θα μπορούμε να βγάλουμε ένα συμπέρασμα για την κλίση του δρόμου, αν και πάλι όχι απολύτως βέβαιο. Το απλό αυτό πείραμα προϋποθέτει ότι αυξάνοντας τον αριθμό των μετρήσεων που παίρνουμε, μπορούμε να αυξήσουμε την ακρίβεια. Πίσω από αυτό -για τους πιο μαθηματικά σκεπτόμενους αναγνώστες- βρίσκεται η υπόθεση ότι οι μετρήσεις που παίρνουμε με το GPS ακολουθούν κάποια κατανομή πιθανότητας (πχ γκαουσιανή) με μια συγκεκριμένη μέση τιμή.

 Πριν ξεκινήσω για την Πεντέλη με το ποδήλατο και το GPS και πέσω με τα μούτρα στις μετρήσεις, θέλησα να ελέγξω στο σπίτι μου την υπόθεση ότι παίρνοντας πολλές μετρήσεις αυξάνουμε την ακρίβεια. Έτσι έκανα αρχικά το εξής πείραμα: έθεσα σε λειτουργία το GPS (ένα απλό πεζοπορικό Garmin Dakota 10), το ρύθμισα να παίρνει μετρήσεις κάθε 5 δευτερόλεπτά και το άφησα στο μπαλκόνι για περίπου 50 λεπτά. Εκεί, η λήψη δεν ήταν πολύ καλή και λάμβανε από 3-4 δορυφόρους με ακρίβεια 20-25 μέτρα. Το αρχείο XML που προκύπτει από τις μετρήσεις μπορεί κανείς να το μετατρέψει εύκολα σε απλό κείμενο (πχ με το GPS Visualizer ή το GPSBABEL) και στη συνέχεια να εισάγει τα δεδομένα σε ένα πρόγραμμα ανάλυσης όπως το Origin, το Gnuplot ή το SPSS. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων γεωγραφικού πλάτους (latitude), γεωγραφικού μήκους (longitude) και υψομέτρου (altitude) φαίνονται με την αυτή σειρά στα ακόλουθα σχήματα.

Από τα σχήματα, και ειδικά από το τελευταίο, καθίσταται προφανές ότι η λήψη πολλαπλών μετρήσεων σε ένα μικρό χρονικό διάστημα δε μπορεί να δώσει αξιόπιστα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, σε ότι αφορά το υψόμετρο, τα πρώτα 7 λεπτά, οι μετρήσεις διαφέρουν πολύ λίγο, στη συνέχεια όμως εμφανίζονται μεγάλες διακυμάνσεις οι οποίες εκδηλώνονται σε μεγάλη χρονική κλίμακα: σε 4 λεπτά το υψόμετρο αυξάνεται κατά 4 μέτρα, και στη συνέχεια για ένα διάστημα 30 λεπτών έχουμε μια διαρκή μείωση των 14 μέτρων συνολικά κ.ο.κ. Με άλλα λόγια, οι μετρήσεις παρουσιάζουν συστηματικές διακυμάνσεις μεγάλης χρονικής κλίμακας και δεν ακολουθούν μια κατανομή με σταθερή μέση τιμή όπως είχα αφελώς αρχικά υποθέσει. Για τις μετρήσεις αυτές του υψομέτρου η μέση τιμή είναι 237.32983 και η τυπική απόκλιση 4.39812. Όμως η μέση τιμή παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις στο χρόνο και εξαρτάται έντονα από το χρονικό διάστημα το οποίο λαμβάνουμε υπόψη. Στο ακόλουθο σχήμα φαίνεται μαζί με το υψόμετρο και η μέση τιμή του σα συνάρτηση του χρόνου, δηλαδή το ολοκλήρωμα:

Και από το παραπάνω σχήμα φαίνεται καθαρά ότι η μέση τιμή παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις και δε δείχνει (τουλάχιστο για το χρονικό διάστημα αυτό) να συγκλίνει σε μια μέση τιμή. Δε μπορούμε λοιπόν να εκτιμήσουμε με ακρίβεια το υψόμετρο, εκτός κι αν θέλουμε (και μπορούμε) να παίρνουμε μετρήσεις για ημέρες.

Το επόμενο που ερώτημα που ήρθε στο μυαλό μου είναι: τι θα γίνει αν αυξήσουμε το χρόνο καταγραφής; Έτσι, άδειασα όλα τα προηγούμενα δεδομένα του GPS και το άφησα να καταγράφει στο ίδιο σημείο για περισσότερο από 2 ώρες. Τα αποτελέσματα για το υψόμετρο, μαζί με τη μέση τιμή τους, σα συνάρτηση του χρόνου φαίνονται στο ακόλουθο σχήμα:

 Εδώ, εκτός από τη συνεχή μεταβολή της μέσης τιμής, η οποία και πάλι δε δείχνει να συγκλίνει κάπου (τουλάχιστο γι΄ αυτό το χρονικό διάστημα), έχουμε και μια πολύ μεγάλη και απότομη μεταβολή. Αυτή πιθανότατα οφείλεται στο ότι ο δεκτης έχασε τη λήψη από κάποιο δορυφόρο και βρήκε κάποιον άλλο. Για τα δεδομένα αυτά η μέση τιμή είναι 228.18243 με τυπική απόκλιση 8.71644. Παρότι θεωρήσαμε μεγαλύτερο χρόνο από το πρώτο πείραμα, η μέση τιμή μας διαφέρει κατά 10 ολόκληρα μέτρα (μιλάμε πάντα για το ίδιο σημείο στο μπαλκόνι) ενώ η τυπική απόκλιση είναι σχεδόν διπλάσια! Και πάλι λοιπόν βλέπουμε ότι η αύξηση του χρόνου παρατήρησης δε μπορεί να μας οδηγήσει σε συγκεκριμενα συμπεράσματα.

Το επόμενο, και τελευταίο, πείραμα που σκέφτηκα είναι το εξής: να αυξήσω ακόμα περισσότερο το χρόνο παρατήρησης και ταυτόχρονα και την ακρίβεια τοποθετώντας το δέκτη σε σημείο με καλύτερη λήψη. Έτσι, καθάρισα πάλι όλα τα δεδομένα του GPS και το έβγαλα να διανυκτερεύσει στην ταράτσα. Εκεί η λήψη ήταν πολύ καλύτερη από ότι στο μπαλκόνι και η ακρίβεια ήταν η μέγιστη δυνατή για τη συσκευή: 4 με 5 μέτρα. Ας εστιάσουμε στο υψόμετρο, του οποίου η γραφική παράσταση (μαζί με τη μέση τιμή) φαίνεται στο ακόλουθο σχήμα.

Ακόμα και γι΄αυτό το χρονικό διάστημα των 11 ωρών, η μέση τιμή δε δείχνει να συγκλίνει κάπου, ενώ παρά την καλύτερη λήψη, υπάρχουν διακυμάνσεις της τάξης των 5 μέτρων σε χρονικές κλίμακες 1.5-2 ωρών. Επιπλέον, την πρώτη ώρα υπάρχει μια συνεχής αύξηση ακολουθούμενη από μια πτώση, κάτι που μας "χαλάει" από την αρχή τη μέση τιμή. Για τα δεδομένα αυτά η μέση τιμή είναι 220.22787 και η τυπική απόκλιση 3.78394. Η τελευταία, ως αναμένονταν, είναι αρκετά μικρότερη από εκείνη των πειραμάτων στο μπαλκόνι λόγω της αυξημένης ακρίβειας του GPS. Όμως, παρότι η ταράτσα είναι περίπου 10 μέτρα ψηλότερα από το μπαλκόνι, η μέση τιμή του υψομέτρου που υπολογίσαμε γι΄ αυτή είναι η χαμηλότερη και από τις τρεις!

Συμπέρασμα: αν θέλουμε να εκτιμήσουμε την (μικρή) υψομετρική διαφορά μεταξύ δύο σημείων, το να πάρουμε πολλαπλές μετρήσεις με το GPS δε μας οδηγεί σε κάποιο συμπέρασμα, ακόμα κι αν οι μετρήσεις είναι χιλιάδες και διαρκούν πολλές ώρες. Η "βαρυτική ανηφόρα" της Πεντέλης θα περιμένει να σκεφτούμε κάποια λιγότερο αφελή μέθοδο ή να μας βοηθήσει κάποιος τοπογράφος που διαθέτει GPS με ακρίβεια μικρότερη του μέτρου. Κάθε προσφορά βοήθειας δεκτή...

Στα ίχνη του Αδριάνειου Υδραγωγείου: μέρος Ι, Χαλάνδρι

Πρίν από δύο περίπου χρόνια είχε πέσει στα χέρια μου ένα βιβλίο για την ύδρευση της αρχαίας Αθήνας (Η ύδρευσις των αρχαίων Αθηνών, Α. Παππάς, εκδ. Ελεύθερη Σκέψις, 1999). Η ανάγνωσή του μου κίνησε την περιέργεια για να αναζητήσω στην πόλη ίχνη των αρχαίων υδραγωγείων, και ιδιαίτερα του Αδριάνειου Υδραγωγείου, το οποίο κατά σύμπτωση περνά κάτω από το οικοδομικό τετράγωνο όπου έμενα παλαιότερα όσο και κάτω από τον τωρινό χώρο εργασίας μου. Ξεκίνησα λοιπόν μια αναζήτηση και καταγραφή όσων επίγειων ιχνών του έχουν απομείνει σε δημόσιους και ανοιχτούς ιδιωτικούς χώρους. Η αναζήτηση έγινε τμηματικά, και εδώ περιγράφω το πρώτο της τμήμα, από τα όρια Νέου Ψυχικού - Χαλανδρίου (οδός Αποστολοπούλου) ως τη λεωφόρο Κηφισίας στο ύψος του "Υγεία". Τα υπόλοιπα τμήματα της αναζήτησής μου είναι τα εξής: περιοχή Αμαρουσίου (ΟΑΚΑ - κτίρια ΑΣΠΑΙΤΕ), περιοχή Ηρακλείου - Μεταμόρφωσης και περιοχή Ολυμπιακού Χωριού.

Πριν περιγράψω τα ευρήματα (11 σημεία στην περιοχή του Χαλανδρίου) ας δούμε μερικά εισαγωγικά στοιχεία για το τι είναι το Αδριάνειο Υδραγωγείο, πότε και πως κατασκευάστηκε και ποιό σκοπό εξυπηρετούσε. Το Αδριάνειο Υδραγωγείο κατασκευάστηκε με εντολή του αυτοκράτορα Αδριανού τον 2ο αι. μ.Χ (μεταξύ 134 και 140 μ.Χ.) για να ικανοποιήσει τις αυξημένες ανάγκες υδροδότησης της πόλης, και ιδιαίτερα της επέκτασης της πόλης προς τα ανατολικά. Η νέα συνοικία της πόλης βρίσκονταν μεταξύ της σημερινής Βουλής και του Καλλιμάρμαρου, περιλάμβανε το χώρο του Ζαππείου και κατοικούνταν από εύπορους ρωμαίους οι οποίοι ήθελαν τρεχούμενο νερό στα σπίτια τους. Το κύριο τμήμα του υδραγωγείου είναι μια μεγάλη σήραγγα μήκους περίπου 25 χλμ που ξεκινά από τους πρόποδες της Πάρνηθας και μετέφερε νερό από τις εκεί πηγές στην Αθήνα. Η κατάληξη του υδραγωγείου ήταν η Αδριάνεια Δεξαμενή, που βρίσκονταν στη σημερινή πλατεία Δεξαμενής στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Το υδραγωγείο ήταν εξ΄ολοκλήρου υπόγειο και κατασκευάστηκε με τη μέθοδο που φαίνεται στην επόμενη εικόνα: σκάβονταν κατακόρυφα φρέατα ανά 30-40 μέτρα και οι εργάτες έσκαβαν σχεδόν οριζόντια εκατέρωθεν κάθε φρέατος. Μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής της σήραγγας, τα φρέατα διατηρήθηκαν και επενδύθηκαν με λιθοδομή ώστα να χρησιμεύσουν στον καθαρισμό και τη συντήρηση του υδραγωγείου. Τα φρέατα αυτά είναι και το μοναδικό επίγειο ίχνος του Αδριάνειου Υδραγωγείου και είναι ακόμα ορατά σε πολλά σημεία της πόλης.

Ο τρόπος κατασκευής του Αδριάνειου Υδραγωγείου (από το ένθετο "7 ημέρες" της εφημερίδας Καθημερινή, άρθρο του καθ. Ε. Κορρέ, 24/3/2002).

Εκτός από το κύριο τμήμα του, το Αδριάνειο περιλάμβανε πολλά δευτερεύοντα υδραγωγεία που συγκέντρωναν νερό από άλλες πηγές. Τα μεγαλύτερα τέτοια υδραγωγεία είναι του Χαλανδρίου , του Κοκκιναρά, του Ψαλιδίου (συγκέντρωναν και τα τρία νερό από τους πρόποδες της Πεντέλης) και της Βαρυμπόμπης. Επιπλέον, υπήρχε και μια επέκταση προς την Πάρνηθα η οποία μετέφερε στο Αδριάνειο τα νερά της πηγής Κιθάρα.

Το Αδριάνειο Υδραγωγείο παραμελήθηκε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και λόγω έλλειψης συντήρησης σε πολλά σημεία έφραξε και ξεχάστηκε. Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1833, το Αδριάνειο Υδραγωγείο ανακαλύφθηκε, καταγράφηκε, συντηρήθηκε και αποτέλεσε την κύρια πηγή νερού για την Αθήνα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Τότε ολοκληρώθηκε το φράγμα του Μαραθώνα και η σήραγγα του Μπογιατίου που έφερε το νερό του Μαραθώνα στην Αθήνα και το Αδριάνειο έπαψε να είναι η κύρια πηγή νερού της Αθήνας. Αφέθηκε χωρίς συντήρηση αλλά λειτουργούσε όμως συμπληρωματικά μέχρι και τη δεκαετία του 1940, δηλαδή περισσότερα από 1800 χρόνια από την κατασκευή του.

Στον παρακάτω χάρτη φαίνεται η όδευση του Αδριάνειου Υδραγωγείου καθώς και των κυριότερων από τα πολλά δευτερεύοντα υδραγωγεία.



Μπορείτε να κατεβάσετε το αρχείο kmz κάνοντας κλικ εδώ και να το ανοίξετε στο Google Earth.

Ας δούμε λοιπόν ποιά είναι τα επίγεια ίχνη του Αδριάνειου στο Χαλάνδρι, ξεκινώντας από την οδό Αποστολοπούλου, στα όρια Χαλανδρίου και Νέου Ψυχικού. Κατ' αρχάς αξίζει να σημειωθεί ότι στο μεγαλύτερό της μέρος, την όδευση μπορεί κανείς να τη μαντέψει κοιτώντας απλώς τις δορυφορικές φωτογραφίες του Google Earth. Ο λόγος είναι ότι στο μεγαλύτερο τμήμα του υδραγωγείου στο Χαλάνδρι υπήρχε δρόμος ακριβώς πάνω από αυτό, ακόμα κι όταν στην περιοχή δεν υπήρχε κανένας άλλος δρόμος. Στη συνέχεια η περιοχή οικοπεδοποιήθηκε και ρυμοτομήθηκε, υπάρχει όμως κάποιος δρόμος που δεν ακολουθεί το ρυμοτομικό σχέδιο της περιοχής γύρω από αυτό. Ο δρόμος αυτός, παρότι δεν είναι συνεχής και διακόπτεται από ιδιοκτησίες, αντιστοιχεί στην όδευση του Αδριάνειου Υδραγωγείου!

Στην οδό Αποστολοπούλου, αμέσως μετά την οδό Αμυκλών, ο δρόμος φαρδαίνει και δείχνει να διακλαδίζεται με άλλο δρόμο αριστερά. Μεταξύ της Αποστολοπούλου και του άλλου δρόμου, υπάρχει μια νησίδα. Αυτή σηματοδοτεί την όδευση του Αδριάνειου. Ακολουθώντας τη νησίδα καταλήγουμε σε ένα ελεύθερο οικόπεδο. Η νοητή προέκταση της νησίδας καταλήγει σε μια κάθετη της Αποστολοπούλου, την οδό Επτανήσου. Εκεί βρίσκεται ένα παλιό κτίσμα, με ένα κλειστό "οινοπαντοπωλείο" στο ισόγειο και δίπλα βρίσκεται ένα μικρό οικοπεδάκι, που μέσα του μας περιμένει μια έκπληξη: ένα φρέαρ του Αδριάνειου! Αν η πόρτα είναι ανοιχτή, μπορούμε να περάσουμε μέσα από το οικοπεδάκι, και να συνεχίσουμε στην ίδια κατεύθυνση στην οδό Χαράς. Αν δεν είναι, κάνουμε το γύρο του τετραγώνου και συνεχίζουμε...

Το οικόπεδο με το πρώτο φρέαρ.

Το χαρακτηριστικό "οινοπαντοπωλείο".

Το φρέαρ από κοντά.

Η πίσω μεριά του οικοπέδου: συνεχίζουμε τη διαδρομή μας στην αδιέξοδη οδό Χαράς.

Η οδός Χαράς καταλήγει σε μια ιδιοκτησία, ένα γκρεμισμένο σπίτι στον αριθμό 15 της οδού Χίου. Σίγουρα το Αδριάνειο περνά μέσα από το οικόπεδο αυτό. Συνεχίζουμε "κυκλώνοντας" το οικοδομικό τετράγωνο από τα δεξιά (οδοί Χίου, Αποστολοπούλου, Λέσβου).

Χίου 15: γκρεμισμένο οίκημα στην όδευση του Αδριάνειου.

Δεν αργούμε να συναντήσουμε το δεύτερο φρέαρ στην είσοδο του ΑΒ Βασιλόπουλου κοντά στη συμβολή των οδών Εθνικής Αντιστάσεως και Λευκάδος.

Το φρέαρ του "Βασιλόπουλου".

Κοντινό στο φρέαρ του "Βασιλόπουλου".

Βγαίνουμε στην οδό Εθνικής Αντιστάσεως, και απέναντί μας είναι ένα μεγάλο κτίριο, η πρεσβεία της Ιαπωνίας. Στα δεξιά του κτιρίου, και πάνω σε μια τριγωνική νησίδα πρασίνου, συναντάμε το τρίτο φρέαρ.

Το φρέαρ στην Εθνικής Αντιστάσεως

Κοντινό στο φρέαρ της Εθνικής Αντιστάσεως

Έχει και αρίθμηση, είναι το 85ο μετρώντας από την Αθήνα.

Συνεχίζοντας στην ίδια κατεύθυνση, λίγο πιο κάτω, στη συμβολή Αργοναυτών και Κόδρου, σε μια τριγωνική νησίδα πρασίνου, υπάρχει παλιός αντλητικός μηχανισμός, ο οποίος πιθανώς να σχετίζεται με τα νερά του Αδριάνειου.

Παλιός αντλητικός μηχανισμός. Πιθανώς να σχετίζεται με το Αδριάνειο.

Ακολουθούμε την οδό Αργοναυτών, η οποία μετά από 160 μέτρα στενεύει πολύ, και περνά δίπλα από ένα άδειο οικόπεδο και κάποια ερειπωμένα κτίσματα. Γενικά, κατά μήκος του Αδριάνειου, υπάρχουν αρκετά άδεια οικόπεδα και πολύ περισσότερα εγκαταλειμμένα κτίσματα από ότι στη γύρω περιοχή. Αυτό πιθανότατα οφείλεται στο ότι η οδός πάνω από το Αδριάνειο δεν ακολουθεί το ρυμοτομικό σχέδιο της περιοχής με αποτέλεσμα τα γύρω οικόπεδα να είναι μικρά ή και ασύμμετρα.

Η οδός Αργοναυτών στενεύει, δεξιά άδειο -προς το παρόν- οικόπεδο και ευθεία εγκαταλειμμένα κτίσματα.

Εγκαταλειμμένο κτίσμα "κλείνει" την οδό Αργοναυτών.

Μετά από 170 μ., ένα μάλλον εγκαταλειμμένο μικρό κτίσμα "κλείνει" την οδό Αργοναυτών. Δε μπόρεσα να δω κάποια ίχνη του Αδριάνειου μέσα στο οικόπεδο. Συνεχίζουμε ακολουθώντας την πρώτη παράλληλη από τα αριστερά, την οδό Φιλελλήνων, και μετά από 250 μ. περίπου, στη συμβολή Φιλελλήνων και Ναυαρίνου, συναντάμε μία έκπληξη: ένα φρέαρ του Αδριάνειου κλεισμένο κατά το ήμισυ μέσα σε μία μάντρα!

Φιλελλήνων και Ναυαρίνου: φρέαρ του Αδριάνειου κατά το ήμισυ μέσα από μάντρα.

Δίπλα από αυτό το "μισό" φρέαρ υπάρχει και η βάση μιας άλλης πιθανόν κι αυτής αρχαίας λίθινης κατασκευής.

Λίθινη κατασκευή δίπλα στο "μισό" φρέαρ.

Στην πρώτη παράλληλη της Ναυαρίνου, την Πύλου, μας περιμένει το επόμενο φρέαρ. Δεν είναι ακριβώς πάνω στο δρόμο, πρέπει να ακολουθήσουμε ένα μικρό κάθετο δρομάκι.

Το δρομάκι που μας οδηγεί στο επόμενο φρέαρ.

Το φρέαρ στο κέντρο.

Κοντινό πλάνο στο φρέαρ, είναι το νούμερο 101.

Δίπλα από το φρέαρ 101 ακόμα ένα εγκαταλειμμένο οίκημα.

Από το σημείο αυτό και για τα επόμενα 400 περίπου μέτρα, δεν υπάρχει κάποιο εμφανές ίχνος του Αδριάνειου. Οδεύουμε στην κατεύθυνσή του περνώντας τις κεντρικές οδούς Παπανικολή (κοντά στον κόμβο "Σίδερα"), Βασ. Κωνσταντίνου, και συναντάμε τα επόμενα φρέατα στην οδό Ελ Αλαμέιν. Κοντά στη συμβολή των οδών Ελ Αλαμέιν και Αιγαίου βρίσκεται η υπόγεια συμβολή του Αδριάνειου με το υδραγωγείου Χαλανδρίου που έφερνε νερά από την Πεντέλη. Εκεί υπήρχε μια επίσης υπόγεια κυκλική δεξαμενή, στο σημείο όπου τώρα υπάρχει ένα πάρκο. Στην οδό Ελ Αλαμέιν θα συναντήσουμε φρέατα σε 4 σημεία. Το πρώτο σημείο είναι κοντά στη δεξαμενή, όπου υπάρχει τριπλό (!) φρέαρ, πιθανώς λόγω συμβολής με άλλο δευτερεύον υδραγωγείο από τη Φιλοθέη. Από τα 3 φρέατα, το ένα είναι σε κακή κατάσταση.

Το κατεστραμμένο φρέαρ.

Το φρέαρ δίπλα στο κατεστραμμένο, τσιμεντωμένο το 1971.

Το τρίτο φρέαρ της τριάδας, εντελώς τσιμεντωμένο.

Μετά από 60 μέτρα, συναντάμε το επόμενο σημείο, όπου υπάρχουν δύο πολύ κοντινά φρέατα. Το ένα βρίσκεται μέσα στη νησίδα της οδού ενώ το δεύτερο και μικρότερο δίπλα σε μία μάντρα.

Το ένα μέλος της δυάδας, εντελώς τσιμεντωμένο στη νησίδα.

Το άλλο μέλος του ζεύγους, πάνω στη μάντρα σπιτιού.

Μετά από 35 μέτρα υπάρχει ακόμα ένα φρέαρ, τετραγωνικής διατομής, πολύ καλύτερα διατηρημένο από τα προηγούμενα, πάνω στη νησίδα της οδού.

Πολύ καλά διατηρημένο φρέαρ τετραγωνικής διατομής.

Μετά από 50 μέτρα, συναντάμε και το τελευταίο φρέαρ στα όρια του δήμου Χαλανδρίου. Είναι το πιο καλά διατηρημένο αλλά δεν φαίνεται. Είναι στο τελείωμα της νησίδας της οδού Ελ Αλαμέιν, πολύ καλά κρυμμένο μέσα σε πυκνή βλάστηση επί της νησίδας. Αν μετακινήσουμε λίγο με προσοχή τα φυλλώματα των δέντρων θα το δούμε!

 Εδώ, τελειώνοντας η διαδρομή του Αδριάνειου μέσα στο δήμο Χαλανδρίου, το υδραγωγείο διασχίζει την λεωφόρο Κηφισίας περνώντας λίγο βορειότερα του ροζ κτιρίου της αστυνομίας. Σε επόμενη ανάρτηση θα αναζητήσουμε τα ίχνη του στην περιοχή του Αμαρουσίου, και συγκεκριμένα στην περιοχή του ΟΑΚΑ και στην ΑΣΠΑΙΤΕ (πρώην ΣΕΛΕΤΕ).

Η διαδρομή του Αδριάνειου μέσα στο όρια του Χαλανδρίου καθώς και τα σημεία όπου εντόπισα φρέατα φαίνονται στον ακόλουθο χάρτη. Κάνοντας κλικ εδώ μπορείτε να κατεβάσετε και το αντίστοιχο αρχείο kmz.

Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: λίγη απλή αριθμητική

Τελευταία γίνετα (ξανά) πολύς λόγος για την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), και συγκεκριμένα της ηλιακής και της αιολικής. Από το Μάρτιο του τρέχοντος έτους αποτελεί νόμο του κράτους (ν. 4062/2012, κάντε κλικ εδώ για το ΦΕΚ) το πρόγραμμα ΗΛΙΟΣ με σκοπό της παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με τη χρήση ΑΠΕ και την εξαγωγή της στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Στον ίδιο νόμο διευθετούνται επιπλέον ζητήματα που αφορούν την εγκατάσταση σταθμών παραγωγής πάνω σε αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας και γενικά θεσμοθετείται μια διαδικασία fast track για την κατασκευή και λειτουργία σταθμών παραγωγής. Αξίζει να σημειωθεί ότι με τον ίδιο νόμο προωθείται η "αξιοποίηση" (βλ. ιδιωτικοποίηση και τσιμεντοποίηση) του Ελληνικού θάβοντας οριστικά το όνειρο για τη δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου (βλ. εδώ και εδώ).

Επιπλέον, με την υπ' αριθμ. 2499/2012 απόφαση της ολομέλειας του ΣτΕ είναι υπό προϋποθέσεις συνταγματικά επιτρεπτή η εγκατάσταση αιολικού πάρκου σε αναδασωτέα έκταση. Στο ΣτΕ είχε προσφύγει ο Δήμος Θίσβης Βοιωτίας ζητώντας να ακυρωθεί η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων για τη δημιουργία αιολικού "πάρκου" ισχύος 36 MW σε αναδασωτέα έκταση του Ελικώνα. Τελικά το αιολικό πάρκο θα κατασκευαστεί εκεί, όπως και σε όποια άλλη περιοχή της χώρας είναι αναδασωτέα "προκειμένου να εκτελεστεί έργο, το οποίο αποβλέπει στην εξυπηρέτηση ανάγκης με ιδιαίτερη κοινωνική, εθνική ή οικονομική σημασία" (αντιγράφω από το κείμενο της απόφασης).

Η άποψη μου για τις ΑΠΕ είναι ότι σε καμμία περίπτωση δε μπορούν να αποτελέσουν λύση για την εποχή όπου τα ορυκτά καύσιμα θα έχουν εξαντληθεί στα πλαίσια του κυρίαρχου καταναλωτικού κοινωνικού μοντέλου. Η ενέργεια που μπορούν να παρέχουν είναι πολύ λίγη, πολύ ακριβή και πολύ διαλείπουσα για να καλύψει τις ανάγκες μιας κοινωνίας με στόχο τη συνεχή ανάπτυξη και την διαρκή αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας και αγαθών. Οι ΑΠΕ πιθανώς να αποτελέσουν λύση ανάγκης στο μέλλον αλλά όχι στη μορφή και την κλίμακα που προωθούνται σήμερα. Σήμερα απλώς αποτελούν μια μηχανή επιδοτήσεων και διοχέτευσης δημόσιων εκτάσεων και χρήματος σε ιδιωτικές εταιρίες, με αμφίβολα περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη.

Δυστυχώς γύρω από τις ΑΠΕ, τους περιορισμούς τους και τα πραγματικά μεγέθη τους υπάρχει άγνοια, πάνω στην οποία βασίζεται η εντύπωση πολλών ότι εκχωρώντας τη λίγη και πολύτιμη γη μας για παραγωγή ελάχιστου και διαλείποντος ηλεκτρισμού θα εφοδιάσουμε την Ευρώπη με τεράστιες ποσότητες ενέργειας και θα "ξεπληρώσουμε το χρέος". Παρακάτω δίνω κάποιους απλούς υπολογισμούς που δείχνουν ποιά είναι τα μεγέθη της παραγόμενης ενέργειας με ΑΠΕ σε σύγκριση με την ενέργεια που καταναλώνεται στη χώρα αλλά και τις απαιτήσεις των ΑΠΕ σε χώρο αλλά και κόστος.

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι θέλουμε να καλύψουμε σε μεγάλο βαθμό τις ενεργειακές μας ανάγκες με τη χρήση ΑΠΕ. Η συνολική παραγόμενη ενέργεια στην Ελλάδα σε ετήσια βάση είναι περίπου 60.000 GWh. Η εξέλιξη της παραγόμενης ενέργειας και η σχετική συνεισφορά σε αυτόν κάθε τρόπου παραγωγής φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.

(Πηγή: http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=277)

 
1. Αιολική ενέργεια

• Με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο, μπορεί κανείς να βρει τις αναρτήσεις στη "Διαύγεια" που αφορούν αιολικά πάρκα (πχ. βλ. εδώ (Μελίσσι Θηβών), εδώ (Καψάλα Διστόμου) και εδώ (Κάρυστος Ευβοίας)). Από εκεί βλέπουμε εύκολα ότι οι ισχείς των ανεμογεννητριών που εγκαθίστανται είναι μεταξύ 0,6 και 3 MW, πχ Αλιβέρι Ευβοίας 0,6 - 0,85 MW, Τρίκερι Μαγνησίας 2 MW, Νάξος 2,3 MW και Κάρυστος 3 MW. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι κατά μέσο όρο μια ανεμογεννήτρια έχει εγκατεστημένη ισχύ 2,3 MW.
• Μέσα σε ένα χρόνο, αν η ανεμογεννήτρια δούλευε κάθε στιγμή στη μέγιστη ισχύ της, θα απέδιδε ενέργεια ίση με 2,3 MW * 365 ημέρες ανά έτος * 24 ώρες = 20.148 MWh ή 20,148 GWh.
• Η πραγματική όμως απόδοση μέσα σε ένα χρόνο προφανώς δεν είναι η παραπάνω, καθώς ο άνεμος δεν έχει την ίδια ταχύτητα συνεχώς. Ο αριθμός 20,148 GWh πρέπει να πολλαπλασιαστεί με ένα συντελεστή που ονομάζεται capacity factor (βλ. σχετικό άρθρο στη Wikipedia) και λόγω της μεταβλητότητας του ανέμου μπορεί να υπολογιστεί μόνο στατιστικά. Μια εκτίμηση του συντελεστή αυτού είναι γύρω στο 25% (βλ. εδώ και εδώ). Έτσι, η συνολικά παραγόμενη ενέργεια από μια ανεμογεννήτρια εκτιμάται κατά μέσο όρο σε 20,148 * 0,25 = 5,037 GWh.
• Αν υποθέσουμε λοιπόν ότι θα θέλαμε όλη η ενέργεια που καταναλώνουμε να παράγεται από ανεμογεννήτριες, θα θέλαμε περίπου 60.000 GWh / 5,037 = 11.912 ανεμογεννήτριες! Αν όλες αυτές τις βάζαμε σε μια γραμμή, με μια μέση απόσταση 150 m μεταξύ τους, η γραμμή θα είχε μήκος περίπου 1800 Km!

Κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό αλλά μας δίνει μια εικόνα των μεγεθών για τα οποία μιλάμε. Ας υποθέσουμε ξανά ότι το κάνουμε αυτό και μετατρέπουμε τη χώρα σε ένα τεράστιο αιολικό πάρκο. Τι κερδίζουμε από αυτό και με ποιό κόστος; Κερδίζουμε μια διαλείπουσα παροχή ηλεκτρικού ρεύματος η οποία είναι αδύνατο να υποστηρίξει κάθε χρονική στιγμή την πλήρη τροφοδοσία της χώρας με ηλεκτρικό ρεύμα. Ένα δίκτυο μεταφοράς (grid) δε μπορεί να εξασφαλίσει σταθερότητα με τόσο μεταβλητή είσοδο με αποτέλεσμα να υπάρχει συνεχώς ανισσοροπία μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης και αναπόφευκτα συνεχείς διακοπές ή/και εκ περιτροπής τροφοδοσία περιοχών του δικτύου. Για να αποφευχθεί αυτό, πρέπει εκτός από το τεράστιο αιολικό πάρκο, να διατηρηθούν και οι περισσότεροι από τους υπάρχοντες σταθμοί παραγωγής (λιγνίτη, φυσικού αερίου, πετρελαίου κλπ), οι οποίοι θα λειτουργούν σε κατάσταση αναμονής (παράγοντας ρύπους και CO2) για να αντιμετωπίσουν τις όποιες μεταβολές στην παραγόμενη αιολική ενέργεια.

Με ποιό κόστος όλα αυτά; Με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο για προϋπολογισμούς έργων ΑΠΕ, μπορεί κανείς να δεί ότι η μέση τιμή του προυπολογισμού των αιολικών πάρκων είναι περίπου 4 εκατ. € για ανεμογεννήτρια (βλ εδώ και εδώ, με μια απλή διαίρεση). Επομένως, οι 11.912 ανεμογεννήτριες θα κόστιζαν "μόνο" 11.912 * 4 εκατ. € = 50 δις €!

Και πόσες θέσεις εργασίας θα δημιουργούνταν από αυτό το εγχείρημα; Σύμφωνα με ότι αναφέρεται εδώ για το τεράστιο σχεδιαζόμενο αιολικό πάρκο στο Βέρμιο, οι 174 ανεμογεννήτριες θα δημιουργήσουν 30-40 μόνιμες θέσεις εργασίας, οπότε με απλή μέθοδο των τριών, οι 11.912 γεννήτριές μας, θα δημιουργήσουν περίπου 2.400 θέσεις εργασίας. Πραγματική ευκαιρία, με κόστος ~20 εκ. € ανά θέση εργασίας...

2. Φωτοβολταϊκά (Φ/Β)

• Πάλι με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο, μπορεί κανείς να βρει τις αναρτήσεις στη Διαύγεια που αφορούν τους σταθμούς παραγωγής. Εκεί, θα βρει κανείς τις απαιτήσεις σε γη των φωτοβολταικών ανά μονάδα εγκατεστημένης ισχύος. Οι απαιτήσεις αυτές έχουν μεγάλες διακυμάνσεις: κυμαίνονται μεταξύ 28 τ.μ. για κάθε KWp (βλ εδώ) και 72 τ.μ. για κάθε KWp (βλ. εδώ). Τα νούμερα προκύπτουν με μια απλή διαίρεση της έκτασης του οικοπέδου με την εγκατεστημένη ισχύ. Για τους υπολογισμούς που θα κάνουμε στη συνέχεια, ας υποθέσουμε μια μέση τιμή γύρω στα 40 τ.μ. για κάθε KWp.
• Στα φωτοβολταικά, η εγκατεστημένη ισχύς εκφράζεται σε KWp, όπου το p σημαίνει peak (αιχμή). Είναι η ισχύς που αποδίδεται από το Φ/Β σύστημα σε κατάσταση πλήρους ηλιοφάνειας όπου η προσπίπτουσα ηλιακή ισχύς είναι 1000W/m2 και η θερμοκρασία 25°C. Όπως στην αιολική ενέργεια, έτσι κι εδώ, υπεισέρχεται ένας συντελεστής σαν τον capacity factor, ο οποίος εξαρτάται από τη θέση του σταθμού. Από τα στοιχεία που δίνει το ΚΑΠΕ (Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας), "1 kWp Φ/Β κρυσταλλικού Πυριτίου έχει επιφάνεια 8 με 10 τ.μ. ανάλογα με την απόδοση που διαθέτει και παράγει κατά μέσο όρο 1.350 kWh AC το χρόνο (με ηλιοφάνεια Αττικής), πάνω σε σταθερή βάση στήριξης". Από τα παραπάνω μπορούμε να εκτιμήσουμε έναν capacity factor: αν το σύστημα δούλευε σε κατάσταση αιχμής, θα παρήγαγε 1ΚW * 365 ημέρες * 24 ώρες = 8760 KWh. Οπότε ο capacity factor είναι 1.350 / 8.760, δηλαδή περίπου 15%.
• Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να καλύψουμε τις ανάγκες μας σε ηλεκτρική ενέργεια, δηλαδή να έχουμε τις 60.000 GWh που χρειαζόμαστε. Από αυτές τις 60.000, τουλάχιστο τις 25.000 τις χρειαζόμαστε είτε νύχτα είτε σε χρονικές περιόδους που η ηλιοφάνεια είναι χαμηλή. Σε ένα σενάριο πλήρους απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, αυτές τις 25.000 GWh θα τις παίρναμε από υδρογόνο, το οποίο θα παράγονταν με τη χρήση ηλιακής ενέργειας: η ηλιακή ενέργεια χρησιμοποιείται για την παραγωγή υδρογόνου, το υδρογόνο αποθηκεύεται και στη συνέχεια "καίγεται" σε κυψέλες καυσίμου για να μας παρέχει ηλεκτρική ενέργεια το χρονικό διάστημα όπου δεν υπάρχει ηλιακή ενέργεια. Για να γίνει αυτό σε εμπορική κλίμακα, πρέπει να λυθούν πάρα πολλά ακόμα τεχνικά ζητήματα. Ακόμα όμως κι αν αυτό γίνει εφικτό, η παραγωγή υδρογόνου και η μετέπειτα καύση του, οδηγεί σε απώλειες γύρω στο 75% (βλ. για παράδειγμα εδώ και το άρθρο Energy cost analysis of a solar-hydrogen hybrid energy system for stand-alone applications, J. Lagorse et al., Int. J. Hydrogen Energy, 33 (2008), p. 2871). Έτσι γι' αυτές τις 25.000 GWh της νύχτας, θα χρειαστεί να παράγουμε 100.000 GWh κατά τη διάρκεια της μέρας. Έτσι χρειαζόμαστε συνολικά 100.000 GWh + 35.000 GWh, ήτοι 135.000 GWh.
• Αναφέραμε στην αρχή ότι απαιτούνται περίπου 40 τ.μ. γης για κάθε KWp, δηλαδή αντιστρέφοντας, 0,025 KWp σε κάθε τ.μ. Με βάση έναν capacity factor 15%, σε κάθε τ.μ. αντιστοιχούν 0,025 * 0,15 = 0,00375 KW ισχύος. Έτσι, από σε κάθε τ.μ. γης, η ενέργεια που λαμβάνουμε σε ένα έτος είναι 0,00375 ΚW * 365 ημέρες * 24 ώρες = 32,85 KWh ή 0,00003285 GWh (αφού 1 KWh = 0.000001 GWh).
• Έτσι, για να βρούμε πόσα τετραγωνικά γης χρειαζόμαστε τελικά, αρκεί να διαιρέσουμε τις 135.000 GWh με τις 0,00003285 GWh που μας δίνει το ένα τετραγωνικό. Το αποτέλεσμα είναι 4.109 τετραγωνικά χιλιόμετρα! Η έκταση αυτή αντιστοιχεί περίπου σε ΟΛΗ την έκταση του νομού Ευβοίας.

Για να εκτιμήσουμε το κόστος μόνο των Φ/Β συστημάτων που απαιτούνται, πάλι από τα στοιχεία του ΚΑΠΕ, η εγκατάσταση κάθε KWp κοστίζει περίπου 5.000 €. Εμείς "χρειαζόμαστε" 135.000 GWh / 8760 / 0.15 = 102,73 GWp, δηλαδή 102,74 εκατομύρια KWp. Επί 5.000 € για κάθε KWp, μας κάνει ένα κόστος 513,7 δισεκατομύρια €!  Και αυτό μόνο για την εγκατάσταση των Φ/Β, χωρίς να υπολογίζουμε το κόστος των συστημάτων παραγωγής, αποθήκευσης, μεταφοράς και καύσης του υδρογόνου! Αν δε θέλουμε (ή δεν υπάρχει η τεχνική / οικονομική δυνατότητα) για αποθήκευση μέσω υδρογόνου, χρειαζόμαστε εφεδρική ισχύ ίση με το 100% της εγκατεστημένης για την περίοδο της νύχτας.

Όλα τα παραπάνω απέχουν πολύ από το να είναι πραγματικά σενάρια, και οι υπολογισμοί είναι κάπως χονδρικοί, όπως του Θανάση Βέγγου στο ακόλουθο βιντεάκι.

Μας δείχνουν όμως ποιά είναι τα πραγματικά μεγέθη των ΑΠΕ και καταδεικνύουν ότι οι ΑΠΕ είναι αδύνατο να συντηρήσουν ένα οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο βασισμένο στην κατανάλωση και την αέναη ανάπτυξη. Η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα είτε θα επαναφέρει αναγκαστικά στο προσκήνιο την πυρηνική ενέργεια είτε θα οδηγήσει σε μια δραματική πτώση της κατανάλωσης ενέργειας και κατά συνέπεια και του βιοτικού επιπέδου.

Διαβάστε επίσης και τις σχετικές αναρτήσεις:

Αιολική ενέργεια: βιώσιμη λύση για το μέλλον ή απάτη;

Οι αυταπάτες της αιολικής ενέργειας

Μην ξεχνάμε την Πεντέλη μας, μέρος II: Καστρίτσα Νέας Ερυθραίας

Οι περισσότεροι γνωρίζουν το Καστρί ως τόπο κατοικίας της "δυναστείας" των Παπανδρέου, λιγότεροι γνωρίζουν που βρίσκεται και ακόμα λιγότεροι γνωρίζουν το γιατί ονομάζεται έτσι. Η απάντηση βρίσκεται στις δυτικές πλαγιές της Πεντέλης και για να την ανακαλύψουμε χρειάζεται λίγη πεζοπορία μέσα σε πυκνή βλάστηση και αρκετό ψάξιμο. Το αποτέλεσμα όμως μας ανταμοίβει. Ας δούμε όμως πρώτα λίγα στοιχεία για την ιστορία της περιοχής

Η δυτικότερη από τις κορυφές του ομώνυμου βουνού (υψόμετρο 500 μ) ονομάζεται Καστράκι και έχει πάρει το ονομά της από μια οχύρωση που περικλείει τη ζώνη της κορυφής. Η οχύρωση περικλείει μια περιοχή οβάλ σχήματος ενώ το υψηλότερο σημείο (υπάρχει τριγωνομετρικό κολωνάκι) βρίσκεται κοντά στο νοτιότερο άκρο της οχύρωσης. Το συνολικό μήκος του τείχους είναι περί τα 415 μέτρα ενώ το ύψος στο οποίο διατηρείται (κυρίως στη δυτική πλευρά του) είναι περί τα 2 μέτρα. Στην κορυφή, και σχεδόν εφαπτομενικά με το ανατολικό μέρος του τείχους υπάρχουν υπολείμματα οικήματος, πιθανότατα πύργου παρατήρησης. Υπάρχουν κι άλλα υπολείμματα οικημάτων (τουλάχιστο 2) ενώ βρίσκουμε κατά τόπους διάσπαρτα κομμάτια κεραμικών. Η οχύρωση και τα κτίσματα χρονολογούνται μεταξύ 3ου και 4ου αιώνα π.Χ. (Πηγή: James Mc Credie, Fortified military camps in Attica. American School of Classical Studies at Athens, Prineton New Jersey 1966, το τμήμα σχετικά με το Καστράκι είναι διαθέσιμο στο Google Books). Η περιοχή έχει κυρηχθεί προσωρινός αρχαιολογικός χώρος (ΦΕΚ 593, τ. Α.Α.Π., 31-12-2010). Στο ΦΕΚ περιγράφεται το όριο του προτεινόμενου αρχαιολογικού χώρου ενώ περιλαμβάνεται και ο μόνος σύγχρονος χάρτης που μπόρεσα να βρω για την Καστρίτσα.

Το σημείο όπου ξεκινά η πεζοπορία.

Το μονοπάτι προς το κάστρο.

 Λίγο βορειότερα από την κορυφή, υπάρχει ένα σύγχρονο κτίσμα, το εκκλησάκι του Αγίου Φανουρίου. Το εκκλησάκι του Αγίου Φανουρίου είναι δημιούργημα του Ερυθραιώτη Παναγιώτη Μαρτάκη (Τσεσμές 1917- Ερυθραία 1991). Η εύρεση από τον ίδιο στην περιοχή μικρού εικονίσματος του Αγίου το 1957 οδήγησε τον Παναγιώτη Μαρτάκη στη δημιουργία ναΐσκου στο υψηλότερο σημείο του υψώματος. Ακούραστος, επίμονος και κάτω από αντίξοες συνθήκες κατόρθωσε να περατώσει την κατασκευή το 1958. Το υλικό που χρησιμοποίησε για το ναΐσκο, το δρόμο που οδηγούσε σε αυτόν, καθώς και για τα πέτρινα παγκάκια αναπαύσεως στη διαδρομή αναβάσεως ήταν από το οχυρωματικό έργο και τα κτίσματα που υπήρχαν εκεί. Κάθε χρόνο στις 27 Αυγούστου, ημέρα εορτής του Αγίου, πλήθος Ερυθραιωτών ανέβαινε εκεί για προσκύνημα. (Πηγή: http://www.sepik.net/nea/?p=17119)

Ο χάρτης του Mc Credie. Με a σημειώνεται το σημείο εισόδου, με b, c, d, e τα υπολείμματα κτισμάτων.

 Ο Mc Credie αναφέρει ότι γύρω από το εκκλησάκι έχουν γίνει διάφορες επεμβάσεις όπως φύτευση δέντρων και μετακίνηση λίθων για το χτίσιμο της εκκλησίας καθώς και για την κατασκευή του μονοπατιού που οδηγούσε στο κάστρο. Επιπλέον, με πέτρες από την οχύρωση κατασκευάστηκαν και κάποια παγκάκια παραπλεύρως του μονοπατιού της ανάβασης. Το μονοπάτι αυτό, πιθανώς κατά τμήματα λιθόστρωτο (τμήμα του σώζεται σήμερα), είχε σήμανση με βέλη που έδειχναν την κατεύθυνση προς την εκκλησία. Ο Mc Credie προειδοποιεί μάλιστα πως αν οι δραστηριότητες συνεχιστούν με το ρυθμό αυτό, σύντομα οι αρχαιότητες θα καταστραφούν. Ευτυχώς όμως οι δραστηριότητες αυτές δε συνεχίστηκαν: το εκκλησάκι εγκαταλείφθηκε (κατασκευάστηκε ομώνυμος ναός στο κέντρο της Νέας Ερυθραίας), οι πολυτελείς κατοικίες "φύτρωσαν" μέχρι ψηλά στο λόφο και το μονοπάτι ξεχάστηκε και έκλεισε από τη βλάστηση.

Τμήμα της δυτικής οχύρωσης.

Έχοντας τις πληροφορίες για το Καστράκι (ή Καστρίτσα, ή Πατερίτσα) από το βιβλίο του Mc Credie καθώς και την ιστοσελίδα http://www.sepik.net/nea/?p=17119, έκανα δύο προσπάθειες αναζήτησης του αρχαιολογικού χώρου. Η πρώτη ήταν ανεπιτυχής καθώς το μονοπάτι που ακολουθήσαμε ήταν σε λάθος κατεύθυνση (βλ. εδώ). Η δεύτερη, με την πολύτιμη βοήθεια του GPS, ήταν επιτυχής. Μάλιστα δεν είχα αποφασίσει εξαρχής την επίσκεψη. Απλώς, σε μια κυριακάτικη βόλτα μου με το ποδήλατο, περνώντας από τη Νέα Ερυθραία αποφάσισα να κάνω μια ακόμη προσπάθεια. "Πάρκαρα" σε μια ταμπέλα στη διασταύρωση των οδών Ισμήνης και Θέτιδος, και άρχισα την ανάβαση.

Ανεβαίνοντας στην κορυφή κατά μήκος της ανατολικής οχύρωσης.

 Αρχικά ακολούθησα για λίγα μέτρα την οδό Θέτιδος, μέχρι να συναντήσω στα δεξιά μια πέτρα χρωματισμένη μπλέ. Θεώρησα ότι είναι κάποιο είδος σήμανσης του μονοπατιού και εκεί μπήκα στο δάσος, ακολουθώντας πορεία παράλληλη προς την οδό Ισμήνης. Μετά από 50 μ συνάντησα μια δεξαμενή. Συνέχισα την ανάβαση στην ίδια κατεύθυνση για λίγα περίπου 30-40 ακόμα μέτρα. Όταν η χαμηλή βλάστηση (πουρνάρια κλπ) άρχισε να πυκνώνει, ακολούθησα κάτι που έμοιαζε με μονοπάτι λοξά αριστερά, σε κατεύθυνση σχεδόν δυτική. Τη συνέχεια της διαδρομής μου δεν την περιγράφω (φαίνεται στο "χάρτη" που ακολουθεί) καθώς αφ' ενός ήταν χαοτική και αφ' ετέρου στο τμήμα που ήταν χαοτική δεν υπήρχε κανονικό μονοπάτι. Οι γενικές οδηγίες προσανατολισμού είναι οι εξής:

• Αρχικά οδεύουμε παράλληλα με την οδό Ισμήνης και λίγο πιο ψηλά από εκείνη.
• Όταν η οδός Ισμήνης τελειώσει, αλλάζουμε κατεύθυνση και προσπαθούμε να διατηρήσουμε όσο γίνεται δυτική πορεία, για περίπου 140 μ.
• Μετά από 140 μ μάλλον δύσκολης πορείας σε πυκνή βλάστηση, φτάνουμε σε σημείο όπου υπάρχουν εγκαταλειμένες κυψέλες καθώς και πεζούλες χτισμένες με τσιμεντόλιθους.
• Από το σημείο αυτό ξεκινά το μονοπάτι (μάλλον αποτέλεσμα "ιδιωτικής πρωτοβουλίας" εκείνου που έφτιαξε τα μελίσσια, πιθανώς περιοίκου). Στο ψηλότερο σημείο των πεζούλων κάνουμε δεξιά.
• Μετά από 50 μ το μονοπάτι πλησιάζει τη μάντρα μιας ιδιοκτησίας. Εκεί, όπου υπάρχει και ένα πλάτωμα, το μονοπάτι κάνει μια στροφή σχεδόν 180 μοιρών.
• Από το σημείο αυτό και πέρα, το μονοπάτι είναι ευδιάκριτο και φαίνεται πρόσφατα καθαρισμένο.
• [ Εναλλακτικά, από το τελείωμα της οδού Ισμήνης, μπορούμε να συνεχίσουμε στην ίδια κατεύθυνση στη νοητή της προέκταση (οδεύοντας σε κάποια σημεία παράλληλα με μάντρες ιδιοκτησιών), φτάνοντας στο πλάτωμα που περιγράφεται παραπάνω, όπου συναντάμε το μονοπάτι καθαρό πλέον. ]
• Μετά από 85 μ συναντάμε στα δεξιά μας ένα κατασκεύασμα από πέτρες, πιθανώς κάποιο από τα πέτρινα παγκάκια που υπήρχαν κατά μήκος της διαδρομής.
• Μετά από 25 μ φτάνουμε στην είσοδο της οχύρωσης. Στο σημείο αυτό υπάρχει ένας μεταλλικός πάσαλος.
• Για να φτάσουμε στην ανατολική οχύρωση και την κορυφή, μετά την είσοδό μας στο φρούριο, συνεχίζουμε την πορεία μας για περίπου 40 μ στην ίδια κατεύθυνση (προσοχή στην πυκνή βλάστηση).
• Φτάνουμε στην ανατολική οχύρωση που μοιάζει περισσότερο σαν ένα σωρό από πέτρες. Οδεύουμε πάνω στο τείχος-σωρό δεξιά και μετά από 65 μ φτάνουμε στην κορυφή όπου υπάρχει τριγωνομετρικό κολωνάκι.

Η θέα από την κορυφή είναι καταπληκτική. Δεν είναι τυχαία η επιλογή της θέσης για το φρούριο, καθώς εποπτεύει όλη το βόρεια είσοδο του λεκανοπεδίου, ενώ η θέα προς τον Υμηττό, την Πάρνηθα και τη θάλασσα είναι απεριόριστη. Η θέα στα ανατολικά περιορίζεται βέβαια από τον ορεινό όγκο της Πεντέλης.

H θέα από την κορυφή.

 Λίγο βορειότερα από την κορυφή, θα βρούμε τα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Φανουρίου. Ο Mc Credie αναφέρει το 1966 ότι η εκκλησούλα δεν είχε σκεπή. Πιθανώς όμως στο μεσοδιάστημα να κατασκευάστηκε σκεπή και να κατέρρευσε, καθώς στο εσωτερικό της εκκλησίας υπάρχουν πολλά πεσμένα κεραμίδια καθώς και μια μεγάλη ξύλινη δοκός.

Ο Άγιος Φανούριος.

 Η διαδρομή που πραγματικά ακολούθησα φαίνεται στον παρακάτω χάρτη από το Wikiloc. Τη διαδρομή, μαζί με τις δύο εναλλακτικές αναβάσεις, μπορείτε να την καταβάσετε σε αρχείο kml για το Google Earth από εδώ. Το συνολικό μήκος της διαδρομής (με επιστροφή) είναι περίπου 1,5 χλμ και η υψομετρική διαφορά ανάβασης 144 μ. Περισσότερα για τη διαδρομή (χάρτες, αρχεία GPS κλπ) στην πεζοπορική μου ιστοσελίδα.

Όλο το άλμπουμ φωτογραφιών στο Picasa εδώ:
Διαβάστε επίσης και τις σχετικές αναρτήσεις:

Μην ξεχνάμε την Πεντέλη μας, μέρος Ι: Δροσιά - εκκλησίες - λατομεία Διονύσου - παλιός σταθμός

Στα ίχνη της γραμμής του Διονύσου (ποδηλατική διαδρομή)

Στα ίχνη της γραμμής του Διονύσου (ποδηλατική διαδρομή)

Η σιδηροδρομική γραμμή Κηφισιάς - Στροφυλίου - Διονύσου, μέρος του δικτύου της εταιρίας των "Σιδηροδρόμων Αττικής", λειτούργησε από το 1885 ως το 1938, οπότε και έπαψε τη λειτουργία της μαζί με όλο τον κλάδο της γραμμής από το Νέο Ηράκλειο ως την Κηφισιά. Ο κύριος ρόλος της ήταν η μεταφορά μαρμάρων από τα λατομεία της Αγγλικής Εταιρείας Μαρμάρου στον Διόνυσο. Η μεταφορά των μαρμάρων ως την Κηφισιά γίνονταν με ατμομηχανές της εταιρίας ενώ από την Κηφισιά ως την πλατεία Αττικής αναλάμβαβαν δράση οι ατμομηχανές των Σιδηροδρόμων Αττικής. Εκεί γίνονταν η μεταφόρτωση σε φορτηγά αυτοκίνητα. Οι μεταφορές μαρμάρων γίνονταν κατά τις βραδυνές ώρες. Η γραμμή είχε αραιή επιβατική κίνηση ως το σταθμό του Στροφυλίου (1 χλμ βορείως της Κηφισιάς) ενώ περιστασιακά κυκλοφορούσαν εκδρομικοί συρμοί ως το Διόνυσο. Σχεδόν πάνω στο ίχνος της εγκαταλειμένης γραμμής επεκτάθηκε η γραμμή Πειραιάς - πλατεία Αττικής των ΕΗΣ (σήμερα ΗΣΑΠ) η οποία έφτασε στην Κηφισιά το 1957. Το 1957 καταργήθηκε οριστικά και ο κλάδος Αγίων Αναργύρων - Νέου Ηρακλείου - Λαυρίου (βλ. εδώ) κλείνοντας οριστικά το κεφάλαιο των Σιδηροδρόμων Αττικής. Το δίκτυο των Σιδηροδρόμων Αττικής στην πλήρη του ανάπτυξη είχε μήκος 76 χλμ. Περισσότερα για την ιστορία των σιδηροδρόμων Αττικής μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του Συλλόγου Φίλων του Σιδηροδρόμου.

Ποδηλατόδρομος στην οδό Στροφυλίου.

Στο ξεκίνημα: Στροφυλίου και Όθωνος.

Ο παλιός σταθμός του Στροφυλίου πίσω από τη μάντρα μιας βίλας (!) στη συμβολή με την οδό Μπενάκη.

 Σήμερα, η γραμμή Κηφισιάς - Διονύσου έχει αποξηλωθεί και στο μεγαλύτερο τμήμα της έχει αντικατασταθεί από δρόμους γενικά ήπιας κυκλοφορίας, όπως η οδός Στροφυλίου στην Κηφισιά, η οδός Γεωργίου Παπανδρέου στη Νέα Ερυθραία και η οδός Ρόδων στην Εκάλη. Πρόσφατα, από τους δήμους Κηφισιάς και Νέας Ερυθραίας, έχει κατασκευαστεί ποδηλατόδρομος κατά μήκος του μεγαλύτερου μέρους της διαδρομής,  ο οποίος συνδέει την Κηφισιά με τη Νέα Ερυθραία και την Εκάλη. Ο ποδηλατόδρομος αυτός, παρότι δεν είναι των καλύτερων προδιαγραφών (σε πολλά σημεία, ειδικά στην Εκάλη, ο ποδηλατόδρομος είναι ουσιαστικά το πεζοδρόμιο βαμμένο κόκκινο...), παρότι έχει χλευαστεί (πολύ άδικα κατά τη γνώμη μου) από την κα Κανέλλη και τον κ. Λαζόπουλο (βλ. εδώ και εδώ), αποτελεί μια πολύ καλή εναλλακτική για πρόσβαση στο Διόνυσο με το ποδήλατο από την Κηφισιά. Έτσι, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα μεταφοράς ποδηλάτου με τον ΗΣΑΠ, αποτελεί μια πολύ καλή λύση για ξεκούραστη ποδηλατική βόλτα μήκους περίπου 9 χλμ για όλους τους Αθηναίους (αυτό το "όλους" νομίζω ότι δεν έχουν καταλάβει οι κ. Λαζόπουλος και Κανέλλη). Η βόλτα μπορεί να συνδυαστεί και με επίσκεψη στα αποκατεστημένα λατομεία του Διονύσου (βλ. προηγούμενη ανάρτηση και εδώ).

Χρειάζεται λίγη προσοχή στα ακόλουθα σημεία:

• Στη διασταύρωση Στροφυλίου και Ιωνίας, ο ποδηλατόδρομος σταματά. Συνεχίζουμε τη Στροφυλίου ως τη Χαριλάου Τρικούπη.
• Επειδή η Στροφυλίου διασχίζει την λεωφόρο Ελ. Βενιζέλου σε σημείο που δεν υπάρχει φανάρι, καλύτερα να ακολουθήσουμε τη Χαριλάου Τρικούπη δεξιά, και στο φανάρι της Ελ. Βενιζέλου να κάνουμε αριστερά για να περάσουμε απέναντι από το φανάρι. Στον πρώτο δρόμο κάνουμε δεξιά και είμαστε ξανά στην οδό Στροφυλίου.
• Στην Εκάλη, ακολουθούμε την οδό Ρόδων, η οποία έχει πολύ φαρδιά νησίδα (πρώην γραμμές). Στη συμβολή της με την οδό Αηδόνος αρχίζει να κατηφορίζει. Δεν ακολουθούμε την κατηφόρα αλλά κάνουμε λοξά δεξιά ακολουθώντας την οδό Αηδόνος.
• Στη συμβολή της Αηδόνος με τη Θέτιδος, συνεχίζουμε στην ίδια κατεύθυνση ακολουθώντας την προέκταση της Αηδόνος (χωματόδρομος μέσα στο δάσος).

Παρακάτω, ο χάρτης της διαδρομής στο Wikiloc:

Παρακάτω, όλο το άλμπουμ φωτογραφιών στο Picasa:

Μην ξεχνάμε την Πεντέλη μας, μέρος Ι: Δροσιά - εκκλησίες - λατομεία Διονύσου - παλιός σταθμός

Οι περισσότεροι κάτοικοι του λεκανοπεδίου πιστεύουν ότι η Πεντέλη είναι ένα βουνό ξερό, ένας κρανίου τόπος, που δεν προσφέρεται για πεζοπορία και αναψυχή. Όμως η Πεντέλη, αν και λαβωμένη από τις δεκάδες πυρκαγιές των τελευταίων 30 ετών, έχει ακόμα να μας προσφέρει ευκαιρίες για μικρές αποδράσεις. Είναι κρίμα να ξεγράψουμε αυτό το βουνό, το τόσο συνδεδεμένο με τη ζωή της Αττικής από την αρχαιότητα. Είναι κρίμα να ξεγράψουμε ένα δημόσιο χώρο, αφήνοντας στην ησυχία τους εκείνους που έχουν συμφέρον από την εγκατάλειψή του. Την Κυριακή 22 Απλριλίου, παρέα με το φίλο και συνοδοιπόρο Λάζαρο, ξεκινήσαμε το μεσημεράκι για το Διόνυσο. Είχαμε βάλει στο μάτι μια διαδρομή σε μονοπάτι που φαίνονταν από το Google Earth. Όταν ξεκινούσαμε δεν είχαμε ιδέα για το πόσο όμορφη και ενδιαφέρουσα θα ήταν η εκδρομή μας.

Ξεκινήσαμε από τη Δροσιά, από το τέρμα της οδού Αμαδρυάδων. Εκεί μπορεί κανείς να φτάσει και με αστική συγκοινωνία: με το λεωφορείο 536 από Κηφισιά κατεβαίνουμε στη στάση Αμαδρυάδων και ανεβαίνουμε την οδό Αμαδρυάδων (1ος δρόμος δεξιά, κάθετη στη Λ. Διονύσου) ως το τέρμα της. Από το σημείο αυτό ξεκινά ένα πολύ όμορφο μονοπάτι μέσα σε πυκνό πευκοδάσος που μας θυμίζει πως ήταν όλη η Πεντέλη πριν τα τέλη της δεκαετίας του '70 οπότε και άρχισαν οι διαδοχικές πυρκαγιές.

Μονοπάτι σε πυκνό πευκοδάσος στην Πεντέλη: υπάρχει ακόμα

Το μονοπάτι ανηφορίζει και περνά διαδοχικά από τρία μικρά εξωκλήσια: τον Προφήτη Ηλία, τον Άγιο Νικήτα και τον Άγιο Λουκά. Στον Άγιο Λουκά μάλιστα, υπάρχει σκεπαστή κρήνη με νερό, και κάτω από την εκκλησία ένα πολύ όμορφο λειβάδι που σαν και αυτό δεν υπάρχει άλλο στην Πεντέλη. Τέλειο σημείο για ξεκούραση, πικνίκ και περισυλλογή... Στη συνέχεια το μονοπάτι σταματά να κερδίζει ύψος και μας οδηγεί στα παλιά λατομεία του Διονύσου.

 Τα τρία εκκλησάκια: ο Προφήτης Ηλίας, ο Άγιος Νικήτας και ο Άγιος Λουκάς

Τα αποκατεστημένα λατομεία αποτελούν από μόνα τους ένα πολύ αξιόλογο αξιοθέατο, και είναι απορίας άξιο που η ύπαρξή του δεν έχει προβληθεί και είναι άγνωστο στους περισσότερους. Ο χώρος των λατομείων έχει διαμορφωθεί σε μουσειακό χώρο προβολής της λατομικής τέχνης. Έχουν αποκατασταθεί τα οικήματα και έχει κατασκευαστεί μια πέτρινη σκάλα που διευκολύνει την επίσκεψη στα ψηλότερα σημεία του λατομείου. Όλη η αποκατάσταση έχει γίνει με τη χρήση τοπικού μαρμάρου. Περισσότερες πληροφορίες για τα λατομεία και την αποκατάστασή τους μπορείτε να βρείτε εδώ.

Στα αποκατεστημένα λατομεία του Διονύσου.

Μετά το λατομείο κατηφορίσαμε προς τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό του Διονύσου. Εκεί τερμάτιζε η γραμμή που έρχονταν από την Κηφισιά (βλ εδώ). Κύριος σκοπός της γραμμής ήταν η μεταφορά του μαρμάρου στην Αθήνα. Η λειτουργία της γραμμής διακόπηκε το 1938 αλλά η γραμμή αποξηλώθηκε πολύ αργότερα. Το κεντρικό κτίριο του σταθμού είναι μισογκρεμισμένο. Εκεί όπου υπήρχαν οι γραμμές τώρα υπάρχει μια αξιόλογη υπαίθρια έκθεση γλυπτών από μάρμαρο. Στη συνέχεια ακολουθώντας το δρόμο που οδεύει στα ίχνη της παλιάς γραμμής, επιστρέφουμε στην οδό Αμαδρυάδων, έχοντας κάνει έναν πλήρη κύκλο μήκους 6,2 χλμ.

Μετά την ολοκλήρωση του κύκλου, οδεύσαμε προς τη Νέα Ερυθραία με στόχο να επισκεφθούμε την Καστρίτσα (θα είναι το θέμα μιας επόμενης εξερεύνησης και ανάρτησης). Την Καστρίτσα δεν τη προσεγγίσαμε, όμως στην πορεία ανακαλύψαμε ένα πολύ όμορφο μονοπάτι που ξεκινά από το τέρμα της οδού Έρσης στην Εκάλη. Μπορεί να μην οδηγεί στην Καστρίτσα αλλά ανεβαίνει αρκετά μέσα σε όμορφο δάσος. Στην πορεία το μονοπάτι διασκορπίζεται και οι κλάδοι του ανεβαίνουν σε πλαγιές με χαμηλή θαμνώδη βλάστηση. Δεν το ακολουθήσαμε άλλο καθώς νύχτωνε. Έτσι, αφού μαζέψαμε αρκετά σπαράγγια, επιστρέψαμε στη βάση μας.

Πρακτικές πληροφορίες:

•  Όταν φτάσουμε στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία, για να βρούμε τη συνέχεια του μονοπατιού, οδεύουμε στα αριστερά της εκκλησίας μέχρι να συναντήσουμε ένα μεγάλο μεταλλικό σταυρό. Εκεί κάνουμε δεξιά ανηφορίζοντας σε πετρώδες έδαφος μέχρι να συναντήσουμε τη συνέχεια του μονοπατιού.
•  Στον Άγιο Νικήτα, συνεχίζουμε στην ίδια κατεύθυνση από το μονοπάτι που περνά μπροστά από την είσοδο της εκκλησίας.
•  Στον Άγιο Λουκά, οδεύουμε στο μονοπάτι στα αριστερά της εκκλησίας. Το μονοπάτι στα δεξιά οδηγεί προς την κορυφογραμμή της Πεντέλης.
• Ακολουθώντας το μονοπάτι από τον Άγιο Λουκά προς τα λατομεία, συναντάμε κάποια μονοπάτια στα δεξιά μας τα οποία όμως δεν τα ακολουθούμε καθώς οδηγούν και εκείνα προς το μονοπάτι της κορυφογραμμής.

Περισσότερες πρακτικές πληροφορίες για τη διαδρομή στην πεζοπορική μου ιστοτελίδα.

Ο χάρτης της διαδρομής στο Wikiloc (κάντε κλικ στο χάρτη για περισσότερες πληροφορίες και κατέβασμα):


Όλες οι φωτογραφίες στο Picassa (κάντε κλικ για προβολή του πλήρους άλμπουμ).